Als één van de gemeenten van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) wortelt de Hervormde Gemeente Vreeswijk historisch gezien in de Hervorming, ofwel de Reformatie. Deze godsdienstige beweging in de 16e eeuw wilde de kerk hervormen en raakte daarbij los van Rome. In Nederland ontstond zo een reformatorisch–evangelische volkskerk, later bekend als de Nederlandse Hervormde Kerk.
Wij hebben iets met het belijden van de katholieke kerk en met de belijdenisgeschriften die in de tijd van de Reformatie ontstonden. We willen daaraan graag eigentijds vormgeven in prediking, pastoraat en toerusting en in allerlei activiteiten. Daarom kozen wij er bewust voor om binnen het verband van de PKN de naam hervormde gemeente te behouden.
Geloven is niet afhankelijk van de geschiedenis, maar van het verleden is wel veel te leren voor het heden en de toekomst.
Het is bemoedigend te zien hoe een gemeente - ondanks alle veranderingen – toch is blijven bestaan. En in woorden en vormen van de 21e eeuw nog steeds reformatorisch georiënteerd en evangelisch bewogen.

Gebouwen

Dorpskerk

Wie nu onze Dorpskerk bezoekt, komt wel het oudste kerkgebouw van Nieuwegein uit 1683 binnen, maar niet de eerste kerk die in Vreeswijk gebouwd werd. Tweemaal daarvoor zijn kerken van Hervormd Vreeswijk door oorlogsgeweld verwoest. In 1585 door de Spanjaarden. De nieuwgebouwde kerk die daarvoor in de plaats kwam, werd in 1641 in dienst genomen, maar in 1672 al weer verwoest en verbrand door de Fransen.
Je staat er meestal niet bij stil, hoe vaak een gemeente van Christus door zwaar weer vaart.
Waarschijnlijk heeft de eerste ons bekende kerk van Vreeswijk omstreeks 1217 gestaan in het Wierse gebied. Later (in 1426) wordt melding gemaakt van een kerk in Vreeswijk die moet hebben gestaan op de huidige Hervormde Begraafplaats in Nieuwegein–Zuid. Deze tweede middeleeuwse kerk werd in 1585 door plunderende Spanjaarden verbrand.
De eerste gereformeerde predikant, dus toen tijdens de Opstand de gereformeerde kerk de publieke kerk werd, is Petrus van Berck. In 1587 kwam hij naar Vreeswijk.
Tussen 1585 en 1641 kwam de hervormde gemeente van Vreeswijk waarschijnlijk samen op de zolder van het sluis– of rechthuis.
In 1593 besloten de Staten van Utrecht tot een kerkvisitatie die ook Vreeswijk aandeed. Cornelis van Braeckel was hier toen predikant en volgens het visitatierapport preekte hij hier twee keer per zondag en ook nog eens in de week. Opvallend is ook dat de visitatiecommissie van 1593 melding maakt van schippers van elders die met hun gezinnen hier in Vreeswijk het avondmaal meevierden. Zo is een eeuwenoud verslag uit 1593 ook getuige van de stabiliteit van de gemeente van Christus. Want nog steeds zijn veel schippers en hun gezinsleden in onze erediensten te gast, ook op zondagen dat het avondmaal wordt gevierd.

Tijdens de ambtsperiode van ds. Antonius Heldius die in 1631 hier predikant werd, is een daadwerkelijk begin gemaakt met de bouw van een nieuwe kerk, nu op de plaats van het huidige kerkgebouw. In 1638 gaven de Staten van Utrecht financiële steun voor deze nieuwbouw.

In 1641 werd een vier–armige kruiskerk in gebruik genomen. De vier kruisarmen zijn van gelijke lengte, wat leidde tot een ronde vorm die karakteristiek is voor protestantse kerkbouw in de 17e eeuw. Deze rondbouw is ook zichtbaar bij de Marekerk in Leiden en bij de kerk in Willemstad. Kenmerkend is de inrichting van het kerkgebouw, waar de preekstoel centraal staat.
Zoals boven gezegd is deze kerk in 1672 door de Fransen verbrand.
In 1682 is begonnen met de herbouw van de kerk en in 1683 is deze in gebruik genomen.
De Dorpskerk, gelegen bij de Oude Sluis, dateert dus uit 1683 als de herbouw van het eerste protestantse kerkgebouw in Vreeswijk uit 1641.
Ruim driehonderd jaar later, tussen 1963 en 1965 is de Dorpskerk gerestaureerd.

Vermeldenswaardig is dat de kanselbijbel, die nu nog steeds op de kansel ligt – een Statenbijbel uit 1682 – in de tijd van Napoleon door een vernielzuchtig soldaat van de kansel is gestoten. Hij deed dit met een geweer die voorzien was van een scherpe bajonet, waardoor het papier beschadigde. Deze beschadiging is nog steeds te zien. Gelukkig werd de kerk toen niet in brand gestoken.



Het kerkorgel werd in 1904 gebouwd door de firma Van Dam uit Leeuwarden. Dit historische Van Dam–orgel werd in 1977 in de huidige staat gebracht door J.L. van den Heuvel–Orgelbouw uit Dordrecht.

’t Heem

In 2001–2002 werd het 18e eeuwse gebouw aan de Dorpsstraat bij het pad naar de Dorpskerk grondig gerestaureerd. Dit rijksmonument heeft een lange geschiedenis voordat het een kerkelijke bestemming kreeg. De benedenverdieping van het Verenigingsgebouw –zoals het tot aan september 2002 heette– werd voor kringen en vergaderingen gebruikt.
Na de restauratie kreeg het gebouw de naam ’t Heem en werd het opnieuw in gebruik genomen nu als een huis voor de gemeente. Het woord “heem” is verwant met het Engelse “home” en het Duitse “Heim” en betekent woonplaats in de zin van thuis. Als huis van de gemeente is het een thuisbasis van waaruit je toegerust de wereld in kunt trekken en weer kunt thuiskomen als het nodig is.
’t Heem wordt nu intensief gebruikt voor vergaderingen, kinder- en jeugdwerk, catechese, kringen, voor de crèche tijdens de morgendiensten en voor het koffiedrinken na afloop van kerkdiensten.

De Voorhof

In 1971 werden de zelfstandige dorpen Jutphaas en Vreeswijk opgeheven en samengevoegd tot de “groeigemeente” Nieuwegein. Van meetaf aan heeft de Hervormde Gemeente Vreeswijk ingespeeld op de te verwachten nieuwe situatie in Nieuwegein–Zuid. Aanvankelijk werden er in een schoolgebouw in de omgeving van de nieuwbouw extra kerkdiensten belegd.
Maar al spoedig werden plannen ontwikkeld voor de bouw van een nieuw kerkelijk centrum. In 1981 kon De Voorhof, gelegen aan de Wiersdijk als tweede kerkgebouw in gebruik worden genomen.

Met de Dorpskerk, ’t Heem en De Voorhof beschikken we over gebouwen die noodzakelijk zijn voor ons gemeentewerk. Het intensief en functioneel gebruik van deze gebouwen stelt ons in staat om de veelkleurigheid van de gemeente in eenheid vorm te geven en ook samen te beleven.

Kerkzegel

En toch niet verteerd
Het kerkzegel van de gemeente laat een afbeelding zien van de brandende braambos met daaronder Ex. 3:2b. Dit laatste is een verwijzing naar Exoudes 3 vers 2b, de geschiedenis dat Mozes in de woestijn een brandende braambos ziet, die niet verteert. Vanuit die braambos spreekt God. Op het zegel staan de woorden: “nec tamen consumebatur” wat betekent: en toch werd (zij) niet verteerd.
Een treffende keuze voor wie bedenkt dat de middeleeuwse kerk die op de begraafplaats stond en de nog bestaande Dorpskerk beiden werden verbrand.
Ondanks alles is de Dorpskerk nog steeds in gebruik voor erediensten van de gemeente van Christus.
Maar ook in andere opzichten blijken deze woorden voor de gemeente te gelden. Alleen het feit al dat ze er na al die eeuwen nog is.
Er zou veel te zeggen en te lezen zijn over het wel en wee van de gemeente in de loop der eeuwen.
Beperken we ons tot de 19e en de 20e eeuw, dan valt het op dat de Afscheiding van 1834 in Vreeswijk niet zodanige navolging vond, dat er een afgescheiden gemeente werd ingesteld.
Dat was anders na de Doleantie van 1886, geleid door Abraham Kuyper die aan de wieg stond van de Gereformeerde Kerken in Nederland. In 1887 maakte een groep gemeenteleden van de Nederlandse Hervormde Gemeente zich los en stichtte de Gereformeerde Kerk te Vreeswijk.
In 1966 vertrok nog een deel om een Hervormde deelgemeente te vormen. Later ging deze gemeente samen met de Gereformeerde Kerk in Vreeswijk als de Protestantse Gemeente “De Rank”.
De kerkscheuring die het gevolg was van de PKN–fusie in 2004 heeft in onze gemeente wel onrust veroorzaakt, maar leidde slechts tot een zeer gering verlies van leden.

Een bekend voorganger van de Hervormde Gemeente Vreeswijk uit kringen van de Gereformeerde Bond was dr. J.G. Woelderink die hier van 1930–1933 predikant was.
Latere predikanten van de gemeente rekenden zich tot dezelfde richting al waren er accent–verschillen en kregen ook andere overtuigingen in de gemeente zichtbaar de ruimte binnen de gereformeerd–evangelische identiteit.
Al met al is de Hervormde Gemeente Vreeswijk niet een gemeente bestaande uit één modaliteit of richting. Dat feit is een belangrijke factor voor velen die de weg naar onze gemeente vinden.
Door de stormen heen leerden wij dat een vaste koers bij de Bijbel, als het Woord van God, uiteindelijk toekomst heeft in de kracht van de Heilige Geest.
Dankbaar aanvaarden wij de opgave om de veelkleurigheid van deze gemeente in eenheid vorm te geven als een bijzondere gave van God.
Nu in de 21e eeuw ondergeschikte verschillen steeds meer hun betekenis verliezen, staat de gemeente ook wat dat betreft in een sterke traditie en krijgt de verwijzing op ons kerkzegel nieuwe betekenis: en toch niet verteerd.

Meer lezen?

Wie meer wil lezen over de geschiedenis van Vreeswijk en Nieuwegein en over die van onze gemeente, kan goed terecht in de hieronder genoemde literatuur.

• Hans Baaij "Nieuwegein van groeikern tot stad" Amsterdam 1991
• J.G.M. Boon "Vreeswijk voorheen" Nieuwegein 1974
• Rina Copier–Van den End "Wandelen door Vreeswijk" Nieuwegein z.j.
• B. ter Haar en C.G. Montijn "Geschiedenis der Hervorming in de Nederlanden" Arnhem 1868
• "Op stap in Nieuwegein", uitgave Stichting Activiteitenfonds Lionsclub Nieuwegein 1994
• F. van Zutphen "Vreeswijk aan de Lek. Momenten uit de dorpsgeschiedenis" Nieuwegein 1964

Het archief

Eén van de taken van de kerkrentmeesters is de zorg voor het archief van onze kerk. Onze kerk beschikt over een rijk archief. Het oudste boek dateert uit 1620. Gelukkig zijn onze archieven nooit door brand of watersnood vernietigd. We beschikken dus over een uniek en redelijk compleet overzicht van de geschiedenis van onze gemeente. Het is een schat van informatie die niet alleen interessant is voor onze eigen gemeente, maar ook voor inwoners van Nieuwegein die belangstelling hebben voor de geschiedenis van Vreeswijk.

In de loop der jaren is de staat van het archief langzaam achteruitgegaan. Vandaar dat het college van kerkrentmeesters in 2007 besloten heeft om het archief grondig te laten restaureren door Restauratieatelier Helmond. Zij hebben in 2008 het hele archief op een professionele wijze opgeknapt. De boeken zien er weer mooi uit en zijn nu in zuurvrije verpakking ingepakt.
Om de goede staat van dit archief te waarborgen heeft het college van kerkrentmeesters in 2008 besloten om het archief in beheer over te dragen aan de gemeente Nieuwegein. Dit archief behoort namelijk in een goede archiefbewaarplaats met de juiste klimatologische condities bewaard te worden en in de Dorpskerk beschikken wij daar niet over. Sinds 2011 is Het Utrechts Archief de gemeentelijke archiefbewaarplaats van Nieuwegein. Vandaar dat onze archieven van de periode 1620-1973 nu zijn opgeslagen in archiefdepot van Het Utrechts Archief in Utrecht. Daar staat het archief keurig geordend en kan het nog vele decennia door geïnteresseerden geraadpleegd worden.
Als u interesse heeft om het archief van onze kerk een keer in ze zien, dan kunt een bezoek brengen aan de studiezaal van Het Utrechts Archief aan de Alexander Numankade. Voor inzage heeft u wel toestemming nodig van de ouderling-kerkrentmeesters.
De inventaris van het archief is digitaal te vinden onder de volgende links:
Rechtstreeks naar de inventaris
Via de website www.archieven.nl
 
Voor nadere informatie kunt u altijd contact opnemen met de ouderling-kerkrentmeesters.